Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης - Vygotsky

Μάθηση και ανάπτυξη αλληλοσυνδέονται απο την πρώτη μέρα της ζωής ενός παιδιού.Οι διαστάσεις της μάθησης, και όχι μόνο της σχολικής, χρειάζονται μια νέα και ιδιαίτερα σημαντική έννοια για να περιγραφούν:την έννοια της ζώνης επικείμενης ανάπτυξης (zone of proximal development).
Η μάθηση, κατά Vygotsky, αντιπαραβάλλεται με το επίπεδο ανάπτυξης του παιδιού.Η διδασκαλία συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων ξεκινά σε συγκεκριμένη ηλικία π.χ. ανάγνωση, μαθηματικές πράξεις, κοινωνικές δεξιότητες.
Μόνος ο προσδιορισμός του ανεπτυγμένου επιπέδου (αυτών των ικανοτήτων που έχουν ήδη κατακτηθεί δηλαδή) σε κάθε παιδι όμως είναι ανεπαρκής.Χρειαζεται να καθορίσουμε δύο τουλάχιστον επίπεδα ανάπτυξης.
Το πρώτο επίπεδο ανάπτυξης μπορεί να ονομαστεί πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο -ως τέτοιο εννοούμε το επίπεδο ανάπτυξης στις νοητικές λειτουργίες ενός παιδιού, που έχουν ήδη ολοκληρωσει ένα συγκεκριμένο κύκλο, έχουν κατακτηθεί, είναι κτήμα του.
Οι μελέτες γύρω από τη νοητική ανάπτυξη των παιδιών βασίζονται στη γενική υπόθεση ότι μόνον τα πράγματα που κάνουν τα παιδιά από μόνα τους δηλώνουν τις νοητικές τους ικανότητες.Καθορίζουμε τη νοητική ηλικία του παιδιού με τη χρήση τεστ, βάσει του πώς τα επιλύουν και σε ποιο βαθμό δυσκολίας ανταποκρίνονται και έτσι αξιολογούμε το βαθμό νοητικής ανάπτυξής τους.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις (συνεργασία με άλλα παιδιά, οταν δίνονται καθοδηγητικές υποδείξεις, όταν ο ενήλικος αρχίζει τη λύση και το παιδί συμπληρώνει), στις οποίες το παιδί δεν παρουσιάζει μια ανεξάρτητη λύση του προβλήματος, η λύση αυτή δεν θεωρείται ως ένδειξη της νοητικής του ανάπτυξης και ικανότητας.
Σύμφωνα με το Vygotsky όμως η μεγαλύτερη ανεξαρτησία στην επίλυση προβλημάτων είναι το πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού: καθορίζει λειτουργίες που έχουν ήδη ωριμάσει και κατακτηθεί-είναι τα τελικά προιόντα της έως τώρα ανάπτυξής του. Αντίθετα (αλλά συμπληρωματικά) όταν με διάφορους τρόπους επιλύει προβλήματα υπό την καθοδήγηση ενηλίκων ή σε συνεργασία με πιο ικανούς συνομηλίκους, η ζώνη επικείμενης ανάπτυξής του καθορίζει εκείνες τις λειτουργίες που δεν έχουν ωριμάσει ακόμα αλλά βρίσκονται σε διαδικασία ωρίμανσης, σε εμβρυακή μορφή μέσα του: τις κατέχει "εν δυνάμει".

Ο ενήλικος/δάσκαλος παιζει το ρόλο του ενδιάμεσου (mediator) - ανάμεσα στα εργαλεία του πολιτισμού (γλώσσα, μαθηματικά σύμβολα, έννοιες, δεξιότητες), τον πολιτισμό τον ίδιο και ό,τι εκφράζει στη δεδομένη κοινωνία, και το παιδί.
Η ζώνη επικείμενης αναπτυξης δηλαδή χαρακτηρίζει προοπτικά τη νοητική ανάπτυξη και μας επιτρέπει να διαγράψουμε αισιόδοξα το άμεσο μέλλον του παιδιού και τη δυναμική της ανάπτυξης του.
Η κατάσταση, λοιπόν, της νοητικής ανάπτυξης ενός παιδιού μπορεί να προσδιοριστεί μόνο με την αποσαφήνιση των 2 επιπέδων του: του πραγματικού αναπτυξιακού επιπέδου καθώς και τη ζώνη επικείμενης ανάπτυξης του.Το "υλικό" που υπάρχει σήμερα στις ζώνες επικείμενης ανάπτυξης θα αποτελέσει αύριο κατακτηθείσες ικανότητες και λειτουργίες στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο.
Αξιοσημείωτο είναι οτι ο Alfred Binet, o οποίος κατασκεύασε την πρώτη κλίμακα-test νοημοσύνης στις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχε διακηρύξει : Μετα τη διάγνωση, η "θεραπεία", τασσόμενος υπέρ της αγωγιμότητας της νοημοσύνης. Η παραίνεση του Βinet ξεχάστηκε επιμελώς ιδιαίτερα απο την αμερικανική σχολή (Terman, Cattel) και καλλιεργήθηκε η εντύπωση οτι το νοητικό πηλίκο εκφράζει κάποια κληροδοτημένη οντότητα και είναι αδύνατον να αλλάξει με περιβαλλοντικούς χειρισμούς.
Μπορούμε να καλλιεργήσουμε τη νοημοσύνη και τις εν δυναμει ικανότητες μας μέχρι όπου είναι για να πάνε και να φτάσουν.
Ναι, και εμείς οι ενήλικοι. Ερώτηση, απάντηση. Διαλεκτική η μέθοδος.
Και για να μάθω, ρωτάω. Και με ρωτάνε.Κι ούτω καθεξής.
Όσο ζω μαθαίνω, δεν είχε πει κάποιος αγαπητός πρόγονος?
Σωκράτη μου φαίνεται τον έλεγαν?